Espace "Reiser-vé"
Reiser-vita loko
Beaubourg consacre une exposition à Reiser jusqu'à mars 2004. Entre culot génial et troublante lucidité, le dessinateur, encore aujourd'hui, n'en finit pas d'étonner et de détonner. Rencontre avec un artiste encore bien vivant.
Voir une expo Reiser à Beaubourg, c'est glisser dans une faille spatio-temporelle. Il n'y a pas plus "seventies"
que le centre Pompidou et pas mieux adapté au trait disloqué de Reiser. Le soir de l'inauguration, avec Cabu, Wolinski, Cavanna, on se serait cru aux grandes heures d'Hara-Kiri.
Mort depuis vingt ans, Reiser est bien plus vivant que bien des vivants déjà morts... Seul moraliste convaincant du XXe siècle, il nous a poursuivi jusqu'au XXIe. "Je suis capable de trouver des qualités au pire des salauds alors j'évite de sortir de chez moi"
. Cet hiver, c'est à Beaubourg qu'on retrouvera l'extraordinaire tombé de crayon du dessinateur prodige de sa génération.
Beaubourg-muzeo dediĉas ekspozicion al Reiser ĝis Marto 2004. Genia aŭdaceco kaj malkvietiganta klarvideco... eĉ hodiaŭ la desegnisto plu mirigas kaj surprizas. Renkonto kun ankoraŭ ege vivanta artisto.
Vidi ekspozicion pri Reiser estas kiel gliti en spac-tempan truon. Ne ekzistas pli "seventies-a"
lokoj ol la Pompidou-centro, nek pli taŭgaj por la disrompita strekado de Reiser. La inaŭgura vespero, kun Cabu, Wolinski, Cavanna, revivigis la grandajn horojn de Hara-Kiri.
Kvankam li mortis antaŭ dudek jaroj, Reiser pli vivas ol multaj jam mortintaj vivantoj... Sola konvinkema moralisto de la dudeka jarcento, li persekutis nin ĝis la dudekunua. "Mi kapablas trovi virtojn en la plej malbona fiulaĉo, tial mi strebas ne eliri el mia hejmo"
. Ĉi vintron, en Beaubourg oni retrovos la eksterordinaran krajonadon de la elstara desegnisto de ties generacio.
Reiser, c'est toute une tribu d'affreux devenus familiers, mythiques même : "Gros Dégueulasse"
, l'incarnation du fumier débonnaire, Jeannine, sa paire de seins en obus et son mégot, "Mon Papa"
, la brute éthylique, et "Pauvre Môme"
, son petit gars qui plie sous les beignes... Reiser, c'est aussi un graphisme, un coup de plume inimitable, qu'il a complètement inventé. Un trait qui paraît sommaire mais qui va à l'essentiel. Un humour cruel, impitoyable, d'une redoutable efficacité. Mais aussi cette fêlure unique, presque fiztgeraldienne, qui fait de Reiser un accusateur extralucide de l'impitoyable monde moderne. Urbanisme fou, pollution, tyrannie de la bagnole, bugs de la révolution sexuelle, délires de l'industrie de masse, il avait tout vu, tout prévu. Les écologistes d'aujourd'hui font pâle figure à côté du théoricien sauvage et spontané de l'énergie solaire.
Reiser, estas tuta tribo da aĉuloj iĝintaj familiaraj, eĉ mitaj. "Gros Dégueulasse"
(malpuregaĉulo), enpersonigo de la bonhumora fekulo, Jeannine, ŝiaj obusformaj mamoj kaj ŝia cigaredfino, "Mon Papa"
(mia paĉjo), la alkoholema maldelikatulo, kaj "Pauvre Môme"
(kompatinda knabĉjo), lia eta knabo, kiu kliniĝas sub la batoj... Reiser, estas ankaŭ iu desegnarto, iu plumado neimitebla, kiun li plene inventis. Strekado, kiu aspektas maldetala sed trafas la ĉefon. Humoro kruela, senkompata, terure efika. Sed ankaŭ tiu unika fendo, preskaŭ Fitzgerald-eca, dank'al kiu Reiser fariĝas klarvidega akuzanto de la senkompata moderna mondo. Frenezan urbigadon, polucion, auxtomobilan tiranecon, cimojn de la seksa revolucio, delirojn de la amasindustrio, li ĉion vidis kaj antauxvidis. Hodiaŭaj ekologiistoj ne pli valoras ol tiu sovaĝa kaj spontana teoriisto de la suna energio.
Né en Lorraine en 1941, sa mère est femme de ménage et son père inconnu. La légende familiale le dit résistant, mort pendant la guerre ; Reiser se croit plutôt le fils d'un soldat allemand ; ça l'amuse d'être le fils de l'ennemi. Son enfance sera dure, solitaire. Fort en maths, il se voit ingénieur ou pilote de ligne. Des rêves qui se brisent : à quinze ans, il doit abandonner ses études pour gagner sa vie. Il entre comme coursier chez Nicolas, le marchand de vins. Et très vite, propose aux journaux ses premiers dessins. Maladroits encore, académiques, un peu niais même. Il est refusé partout.
Li naskiĝas en Loreno en 1941, lia patrino estas purigistino kaj lia patro nekonata. La familia legendo diras, ke li estas kontraŭstaranto, mortinta dum la milito ; Reiser pli kredas esti filo de germana soldato ; lin amuzigas esti filo de malamiko. Lia infaneco estas malfacila, soleca. Lerta en matematikoj, li antaŭvidas sin, kiel inĝeniero aux piloto. Revoj, kiuj rompiĝas kiam, dekkvinjaraĝe, li devas ĉesi studi por komenci labori. Li eniras la firmaon Nicolas, kiu vendas vinon, kiel kuriero. Kaj tre frue proponas al gazetoj siajn unuajn desegnaĵojn. Plu mallertajn, akademiajn, eĉ iom stultetajn. Ĉie oni rifuzas.
"Je dessine le pire parce que j'aime le beau."
Et puis, à dix-sept ans, il fait la rencontre de sa vie : Cavanna. Celui-ci décèle une patte, un esprit dans les dessins malhabiles du gamin ; il devient son mentor. Un an plus tard, le tandem Cavanna - Bernier (alias Professeur Choron) lance Hara Kiri, le "journal bête et méchant"
; Reiser sera présent dès le premier numéro. À vingt-deux ans, il balance ses premiers dessins-bombes, à la férocité tranquille. Le voici sur son terrain favori : le dessin social, le tableau de moeurs, analytique, agressif. Reiser dessine la Mouise dont il s'extirpe doucement. Sa devise : "Je dessine le pire parce que j'aime le beau"
.
C'est au milieu des années 70 qu'il explosera véritablement. Il collabore à Pilote, La Gueule ouverte, Actuel... Petit à petit, il se met à dessiner pour la grande presse, mais sans renoncer à grand-chose. Pour lui, ç'aurait été mourir. Si violent, si incisif qu'à l'été 1978, après avoir livré un mois de planches, il est viré du Monde et condamné pour "injures publiques envers l'armée"
en 1979.
"Mi desegnas la plej-malbonon ĉar mi amas la belon."
Kaj deksepjaraĝe lin trafas la renkonto de lia vivo: Cavanna. Ĉi tiu malkovras manieron, spiriton en la mallertaj desegnaĵoj de la knabo ; li fariĝas lia mentoro. Unu jaron poste, la duopo Cavanna-Bernier (alinome Professeur Choron) lanĉas Hara Kiri, la "stulta kaj malica gazeto"
; Reiser enestos jam la unuan numeron. Dudekjaraĝe, li faligas siajn unuajn bomb-desegnaĵojn, kun trankvila krueleco. Jen li estas sur sia plej ŝatata kampo : socia desegno, pentrado de kutimoj, analitika, atakema. Reiser desegnas la Mouise (malfacileco, malriĉeco), el kiu li malrapide eliras. Lia moto : "Mi desegnas la plej-malbonon ĉar mi amas la belon"
.
Meze de la sepdekaj jaroj li vere eksplodos. Li kunlaboras en Pilote, La Gueule ouverte, Actuel... Iom post iom, li ekdesegnas por la grandaj gazetoj, sed ne rezignante pri io ajn. Por li estintus kiel morti. Tiom perforta, krudtranĉa ke somere 1978, post monatlonga livero de paĝoj, li estas forpelita de la gazeto le Monde kaj kondamnita pro "publikaj ofendoj al armeo"
en 1979.
L'ange au bord de la nausée et la vérité en flagrant délit
S'il devient une star, c'est un peu grâce aux femmes, à la complicité magique qu'il entretient avec elles. Fasciné par ce qu'elles lui racontent, il leur donne une place qu'elles n'avaient jamais eue auparavant dans l'univers macho de la BD. Pour ses copines, Reiser est un ange blond. Mais un ange au bord de la nausée. Pas de mauvais goût chez Reiser, de la violence. Il observe et réagit à ce qui l'agresse. Mais sans idéalisation, sans plainte, sans pitié. Reiser, c'est le cri permanent. Sa lucidité en fait plutôt un dessinateur de civilisation, des petites et des grandes lâchetés de son époque.
"Pourquoi rit-on ? Parce que c'est exactement ça, c'est trop vrai. Rien à ajouter"
. Comme le définit Jean-Marc Parisis, son biographe : "L'humour de Reiser, c'est la vérité prise en flagrant délit"
. On rêve du regard qu'il aurait porté sur l'actualité d'aujourd'hui. Mais à une époque si politiquement correcte, est-ce qu'on oserait encore passer certains dessins de Reiser ? Baru, l'un des dessinateurs de l'album-hommage, résume tout : "Vingt ans qu'il est mort, qu'est-ce qu'on se fait chier !"
À voir : "Reiser !"
au Centre Pompidou, jusqu'au 19 janvier 2004, entrée libre.
À lire : "Reiser"
, biographie très complète par Jean-Marc Parisis, Grasset, 308 p., 19€ et "Reiser forever !"
, coordonné par J-M. Parisis, hommage de 29 dessinateurs, Denoël Graphic, 75 p., 15€
Naŭzsentonta anĝelo kaj vero kaptita dumkrime
Se li fariĝas stelulo, ja estas iomete dank'al virinoj, al la magia kuneco kiun li estigadas kun ili. Fascinita de tio, kion ili rakontas, li donas al ili lokon, kiun ili neniam havis antaŭe en la virvira mondo de bildstrioj. Por siaj amikinoj, Reiser estas blonda anĝelo. Sed anĝelo nauxzsentonta. Nenia malbona gusto ĉe Reiser, ia fortego. Li observas kaj reagas je kio atakas lin. Sed sen idealigo, sen plendo, sen kompato. Reiser, estas dauxra krio. Pro sia klarvideco li estiĝas pli precize desegnisto de civilizo, de la grandaj kaj malgrandaj malkuraĝaĵoj de sia epoko.
"Kial oni ridas? Ĉar estas ĝuste tio, estas tro vera. Nenio aldonota"
. Kiel difinas lia biografo Jean-Marc Parisis: "La humoro de Reiser, estas vero kaptita dumkrime"
. Oni revas, pri kiel li rigardintus la hodiauxan nunaĵon. Sed dum tiom politike prava epoko, ĉu oni ankoraŭ aŭdacus aperigi iajn desegnaĵojn de Reiser? Baru, unu el la desegnistoj de la omaĝalbumo, ĉion resumas: "Li mortis antaŭ dudek jaroj, kiom ni fekenuas!"
Tradukis Emmanuel Villalta